Niezależnie od wybranych metod pracy – spotkania terapeutyczne powinny być prowadzone przez wykwalifikowanego terapeutę, który dzięki wnikliwej obserwacji może wpłynąć na kierunek rozwoju dziecka. Istnieją jednak narzędzia stymulujące procesy poznawcze, jakie z powodzeniem mogą stosować pedagodzy. W szczególności warto włączyć elementy muzykoterapii do codziennych zajęć, traktując je jako aktywizujące ćwiczenia i rozwijające zabawy muzyczne. Muzykoterapia to forma psychoterapii, która wykorzystuje muzykę jako środek stymulujący rozwój podopiecznego i korygujący jego zachowanie.
Zabawy muzyczne a rozwój społeczny dziecka
Iwona Grenda, muzyk, muzykolog i muzykoterapeuta, podkreśla, że muzyka jest bogatym źródłem bodźców. To skuteczny motywator, który powoduje, że dzieci chętniej poddają się różnorodnym oddziaływaniom terapeutycznym. Pedagog rozkładający muzykę na elementy składowe otrzymuje pełen wachlarz środków mogących wspomóc proces kształtowania u dzieci poczucia rytmu i melodyzacji. Należy przy tym pamiętać, że muzykoterapia nie ma charakteru zadaniowego, co oznacza, że nie jest narzędziem do nauki piosenki, tańca, gry na instrumencie czy zdobycia konkretnej umiejętności. To forma kreatywnej improwizacji, zaś pojedynczy jej przejaw, niezależnie od wartości estetycznej, jest dobry i pożądany. Muzykoterapia aktywizuje podopiecznych, wyzwala kreatywność i wzmacnia poczucie własnej wartości. Jak podaje Katarzyna Błaszczkiewicz, ekspertka prowadząca różne formy muzykoterapii w Przedszkolu Specjalnym nr 77 dla Dzieci z Porażeniem Mózgowym w Gdańsku, oddziaływanie na dziecko poprzez muzykę jest jednym z elementów terapii kompleksowej, której celem jest m.in. kształtowanie umiejętności samodzielnego rozwiązywania zadań życiowych, konstruktywne ukierunkowanie osobowości podopiecznego i rozbudzenie jego wrażliwości estetycznej.
Czy zabawy muzyczne mogą wpłynąć na rozwój poczucia rytmu u podopiecznych?
Wprowadzanie elementów muzykoterapii do zajęć z dziećmi warto zacząć od włączania zabaw muzycznych do procesu nauczania. W pracy z najmłodszymi podopiecznymi sprawdza się w szczególności pulsacja rytmiczna – klaskanie do rytmicznej muzyki, maszerowanie i jednoczesne energiczne tupanie nogami czy uderzanie w instrumenty. Takie zabawy muzyczne mogą być punktem wyjścia do pracy mającej na celu rozwój poczucia rytmu. Iwona Grenda proponuje, by prowadząc zajęcia dla dzieci, dla których nawet tak prosta forma stanowi wyzwanie, wprowadzić wzmocnienie polegające na pulsacyjnym oklepywaniu części ciała tak, aby odczuwając puls bezpośrednio na ciele, podopieczni mogli rozwinąć poczucie rytmu. Głównym celem powyższych zabaw muzycznych nie jest dokładne odzwierciedlenie rytmu, lecz dalszy etap ćwiczeń, w którym to podopieczny sam wymyśla i realizuje rytm. Rozwijanie poczucia rytmu u dzieci ułatwia zabawa z instrumentami wyraziście prezentującymi rytm – do tej grupy należą klawesy lub pudełka akustyczne.
Czym jest efekt Mozarta?
Nową odsłoną koncepcji mówiącej o tym, że muzyka wpływa pozytywnie na wszechstronny rozwój dziecka, jest teoria nazywana „efektem Mozarta”. Po raz pierwszy została opisana w 1991 przez francuskiego badacza Alfreda A. Tomatisa, a dwa lata później spopularyzowana przez psycholog Frances H. Rauscher na łamach czasopisma „Nature” w artykule zatytułowanym „Music and spatial task performance”. Efekt Mozarta polega na poprawie zdolności przestrzennych wskutek słuchania utworów muzyki barokowej i klasycznej, w szczególności tych skomponowanych przez Wolfganga Amadeusza Mozarta. Zdaniem Frances H. Rauscher słuchanie przez dziesięć minut sonaty D-dur na dwa fortepiany autorstwa wybitnego kompozytora i wirtuoza gry na instrumentach klawiszowych przynosi poprawę współczynnika inteligencji przestrzennej o 8-9 punktów w skali Stanforda-Bineta. Skuteczności efektu Mozarta próbowano dowieść badając wpływ muzyki klasycznej na funkcjonowanie mózgu u dzieci w wieku poniżej trzech lat. Następnie badania te powtórzono w grupie studentów, dzieci o wykształceniu muzycznym, a także u osób dotkniętych zaburzeniami neurologicznymi.
Bułgarski psycholog i doktor neurologii Georgi Łozanow zaobserwował, że niektóre utwory muzyczne wpływają na obniżenie tętna i ułatwiają przejście w stan relaksacji, podczas którego poprawiają się możliwości pamięci. Efekt Mozarta wywołują w szczególności dzieła barokowe zawierające wiele fraz largo. Georgi Łozanow wykazał, że muzyka klasyczna może wzmacniać pewne zdolności kognitywne, a tym samym wpływać na poprawę wyników w zadaniach wymagających wysiłku umysłowego. Zwolennicy tej koncepcji przekonują, że skuteczność efektu Mozarta można zweryfikować ucząc się samodzielnie w domu.
Jak kształtować u dzieci poczucie rytmu i melodyzacji?
Zagadnienia związane z wpływem zabaw muzycznych na społeczny rozwój dziecka zostaną przedstawione podczas ogólnopolskiego Kongresu Edukacji Muzycznej, który odbędzie się 5 czerwca 2019 roku w Warszawie. Tematem przewodnim wydarzenia jest muzyka, rytmika i ruch w edukacji jako nowoczesne narzędzia wspierające proces uczenia. Prelegenci przedstawią muzykoterapię jako metodę wspierającą zdolności koncentracji i zapamiętywania, wyjaśnią, jak wykorzystać efekt Mozarta w nauczaniu i przekażą praktyczne wskazówki, jak kształtować u dzieci poczucie rytmu i melodyzacji.